Biologisch en filosofisch vraagstuk 

De vraag hoe je elke dag beter wordt, is voor Jochem niet zomaar te beantwoorden. Aan die vraag gaat namelijk heel wat vooraf. Jochem: “Ik heb zelf een biologische achtergrond en heb in mijn omgeving veel filosofen. Vanuit die perspectieven kijk ik naar Elke Dag Beter. In de evolutie is verbeteren iets wat aan de lopende band gebeurt.” 

“Om een voorbeeld te geven: in Zuid-Amerika heb je slangen die ratten eten. Om een rat te doden, gebruikt de slang zijn gif. Hij bijt de rat, spuit het gif in en de rat gaat dood. De rat wil dit natuurlijk voorkomen. Daarom wordt hij steeds resistenter tegen het gif van de slang. Op zijn beurt moet de slag zijn gif nog giftiger maken, zodat het de rat toch kan doden. Deze wapenwedloop vindt in de evolutie continu plaats. De dieren worden door evolutionaire druk deze richting ingeduwd.”  

“Kijk je vanuit filosofisch perspectief naar Elke Dag Beter, dan is de vraag ‘wat versta je onder beter’? Onze huidige maatstaf is vaak gemeten aan het bruto nationaal product (bnp). Ofwel: financiële verbetering. Maar hoe zit dat met maatschappelijke verbeteringen? En het milieu? Want wat we nu als beter beschouwen, heeft veelal negatieve consequenties voor de wereld. De vraag is dus of het daadwerkelijk beter is, of dat het alleen past binnen de kaders van beter die we op dit moment hebben.” 

Kaders veranderen

De vraag hoe je elke dag beter wordt, kun je dan ook op verschillende manieren beantwoorden. Jochem: “In de evolutie is verbetering vaak optimalisatie van een ingeslagen weg: de rat die steeds resistenter wordt, waardoor de slang giftiger moet worden. Een onbewuste keuze voor een evolutionaire richting waar de rat en de slang niet meer uit komen.  De rat had ook per toeval de weg van sneller rennen kunnen kiezen, zodat hij kan ontkomen bij een aanval. Maar afwijken van de ingeslagen weg is lastig, omdat dit altijd ten koste gaat van de andere ontwikkeling (trade off). In het bedrijfsleven zie je ook dat we vaak onbewust een bepaalde richting inslaan, waarin we vervolgens gaan optimaliseren. Het is helemaal niet gezegd dat dit per se het beste pad is.”   

“Het veranderen van het kader waarbinnen je optimaliseert, leidt vrijwel altijd tot een dip. Je kunt immers je energie maar één keer besteden. Daarom is er in de natuur een schok nodig om zo’n verandering te bewerkstelligen, zoals een fysieke verandering van de omgeving (van de kaders dus). Hoe zit het dan met verandering bij mensen? In principe moet het voor ons niet nodig zijn om te wachten met veranderen tot er zo’n schok plaatsvindt. Wij kunnen immers – in tegenstelling tot dieren – bewust nadenken over het aanpassen van de context.”  

“Het bedrijfsleven verdient echter veel geld binnen de huidige kaders. Daardoor is er een sterke financiële prikkel om de kaders niet te veranderen. Het herstructureren van de kaders waar we inzitten is dus niet eenvoudig. Dat blijkt wel uit wat er gebeurd is tijdens en na corona. Evolutionair gezien had dit een schok kunnen zijn voor ons systeem. Een gebeurtenis waardoor we inzien: zoals we het nu doen, kan het niet langer. Maar in plaats van een verschuiving van de kaders naar een focus op maatschappij en milieu, zijn we vast blijven zitten in bestaande systemen en structuren.”  

Blij in plaats van beter 

Ook als individu worstelt Jochem soms met de vraag wat beter worden dan is. Hij vertelt: “Ik sta niet in het leven met het doel om elke dag beter te worden. Mijn streven is om blij en gelukkig te zijn. Inherent daaraan is dat ik dit doe op een manier waar mijn omgeving zo min mogelijk last van heeft.”  

“Daardoor beland je als individu soms wel in een spagaat. Ik wil bijvoorbeeld niet met het vliegtuig op vakantie gaan als de afstand met realistische reistijd ook per trein te doen is. Toch stap ik binnenkort in het vliegtuig naar Zweden omdat ik toe ben aan een rustige vakantie – iets waar ik blij en gelukkig van word. Hiermee veroorzaak ik CO2-uitstoot. Het is een luxe die ik mezelf toesta, ondanks de consequenties voor het milieu. Puur objectief gezien is dat een zeer schizofrene keuze.“ 

“Ook op het gebied van werk wil ik een positieve bijdrage leveren. Deels doe ik dat door zaden te produceren waarmee we de wereld te eten kunnen geven. Maar ik wil ook mijn eigen steentje bijdragen. Daarom heb ik het nieuw op te richten fieldlab SeedShift geïnitieerd. Hierin gaan we onderzoeken hoe we chemische gewasbestrijding milieuvriendelijker kunnen aanpakken. Door de kaders te veranderen van traditioneel landbouwgif naar nieuwe en innovatieve methoden, hopen we veranderingen in de sector in gang te zetten.” 

Tot slot heeft Jochem nog 3 tips om zelf Elke Dag Beter te worden: