Wat is een proeftuin?

Een proeftuin is een plek waar je een nieuwe innovatie in de echte gebruiksomgeving test. Dit doe je altijd kleinschalig en het liefst op een specifieke plek. Is je innovatie bijvoorbeeld gemaakt voor een brug, dan kies je een specifieke brug uit waar je de technologie gaat testen. Meestal doe je dit samen met andere partijen, zodat je gebruik kunt maken van zoveel mogelijk kennis en invalshoeken. Want jij weet misschien veel van de techniek van de innovatie, de gebruiksomgeving waar je op test kan weer heel andere aspecten omvatten die bepalen of de techniek werkt zoals je had verwacht.

Waarom testen in een proeftuin?

Zo’n 25 procent van het succes van een innovatie hangt af van de werking van de technologie (zogeheten technologische innovatie). Dat betekent dat de overige 75 procent ergens anders door komt (ook wel ‘sociale innovatie’ genoemd). Dat zijn bijvoorbeeld zakelijke randvoorwaarden, zoals contracten. Maar ook sociale aspecten, zoals de mensen die het gaan gebruiken. Hoewel je hierover kunt nadenken tijdens de ontwikkeling van een techniek, merk je vaak pas hoe iets écht gaat als je het in de praktijk test. Daarvoor is een proeftuin bedoeld.

Hoe zet je een proeftuin op?

‘Oké, mijn innovatie werkt. Kan ik hem nu gaan testen in zo’n proeftuin?’ Jazeker, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Denk voordat je begint goed na over hoe je de proeftuin wilt inzetten. Wat is je doel en wanneer is de test geslaagd? Met een concreet plan vergroot je de mate waarin je daadwerkelijk leert. Wij adviseren je om deze stappen te volgen:

Stap 1: Samenwerkingspartners kiezen

Je innovatie in je eentje testen kan, maar de ervaring leert dat je meer te weten komt als je samenwerkt met andere – vooral verschillende – partners. Zoek hierbij wel partners die samen met jou willen leren. Denk aan de eigenaar van het vraagstuk waar je innovatie voor bedoeld is (de ‘probleemeigenaar’), maar ook aan commerciële partijen die je helpen bij de ontwikkeling ervan en onderwijsinstellingen die – waar nodig – de wetenschappelijke onderbouwing doen.

Stap 2: Doelstellingen bepalen

Het lijkt voor de hand liggend om voor je begint je doelen te bepalen, maar zo makkelijk is het zelden. Bij een samenwerking heeft ieder namelijk een eigen doelstelling en die is lang niet altijd hetzelfde. In een proeftuin is dit prima, zo lang je het maar van elkaar weet. De commerciële partij wil bijvoorbeeld een goede businesscase, het onderwijs wil studenten laten leren en de overheid heeft een maatschappelijk belang. Zorg ervoor dat je elkaars belangen kent en wees hierin open en transparant. Je gaat merken dat heel veel samen kan werken, zolang het geheel maar aansluit op een gezamenlijke focus.

Stap 3: Mensen betrekken

Wie gaat de innovatie straks gebruiken? Dat zijn de mensen die je moet overtuigen dat jouw techniek beter is dan (of in ieder geval aanvullend op) hun huidige werkwijze. Ga in gesprek met de eindgebruikers en luister naar waar zij behoefte aan hebben. Verwerk hun input en laat zien dat je hierop inspeelt. Deze stap is ontzettend belangrijk om je innovatie op een later moment breder in te gaan zetten. Want alleen gebruikers die geloven dat je hun werk makkelijker maakt, laten zich overtuigen om hun werkwijze te veranderen.

Stap 4: Techniek installeren

Als de basis voor de samenwerking staat, is het tijd om concreet aan de slag te gaan. Veel proeftuinen gaan over het toetsen van een techniek. In onze praktijk is dit ook vaak datagedreven. In dat geval: installeer de innovatieve technologie en breng de benodigde datastromen op gang. Als alles soepel verloopt is deze stap goed te plannen. De praktijk blijkt vaak weerbarstiger. De kans is groot dat je bezig bent met het regelen van randzaken, waar je in de planfase niet eens aan had gedacht. Denk bijvoorbeeld aan goede internetverbinding, veiligheid van data en specifieke aspecten op locatie die van belang zijn voor de praktische installatie. Plan daarom genoeg tijd in voor deze stap, zodat je een tegenvaller op kunt vangen.

Stap 5: Gebruiken en opschalen

De laatste fase in het opzetten van een proeftuin, is daadwerkelijk met de innovatie aan de slag gaan. In het begin is dit vooral technisch: komt er data binnen, is die goed af te lezen en kunnen we ermee werken? Als de basis goed zit, ga je de innovatie inpassen in het werkproces. Wie leest de data uit, wie gaat erop reageren en hoe past dat in de organisatie? Loopt dit allemaal goed, dan kun je gaan denken aan opschalen. Breng de innovatie eerst naar meerdere objecten of locaties en zorg dat het daar werkt. Presenteer het daarna aan een breder publiek en zet het in de markt.

Proeftuinen in de praktijk

Bij Hello New Day werken we in veel verschillende proeftuinen. Vanuit deze ervaring hebben we inmiddels een stappenplan ontwikkeld, inclusief templates en checklists van zaken om op te letten. Loopt een proeftuin hiermee altijd gestroomlijnd? Nee hoor. Een onvoorspelbare uitkomst hoort bij innovatie. Neem bijvoorbeeld de businesscase. Deze wil je vaak al kennen in de tweede fase. Maar in de praktijk kun je vaak pas aan het einde van de proeftuin vaststellen of de businesscase echt goed is. Je kunt echter wel bepaalde verwachtingen en hypothesen vaststellen die je onderweg gericht toetst.

Natuurlijk zijn er ook niet-technologische proeftuinen. Een voorbeeld hiervan is fieldlab SAMEN. In dit fieldlab zijn kennisproducten ontwikkeld, zoals:

• Een maturityscan voor de implementatie van smart maintenance;
• Een beslistool voor het kiezen van de te ontsluiten data;
• Een template voor op te stellen contracten, etc.

Al deze voorbeelden zijn in de eerste fase van het fieldlab met meerdere partijen ontwikkeld. Vervolgens zijn ze in verschillende proeftuinen getest en gevalideerd. Zo vullen inhoudelijke kennis en ‘leren door te doen’ elkaar maximaal aan.